Ana Kataumwane Te Tautaeka Ibukin 2022

E a tia ana Mwaneaba ni Maungatabu Kiribati ni butimwaea ao ni kabwaata kauouan warekan ana Biira ni Kataumwane te Tautaeka ibukin 2022 ao ni kabwaata naba ana Kataumwane ibukin Karikirake (Development Budget) te Tautaeka ibukin te ririki 2022 ni boowin te Auti n Tei n te Kauabong 30 bongin Nobembwa 2021.

E moan uotakirakeaki te Kataumwane aei nakon te Mwaneaba ni Maungatabu iroun te Kauoman ni Beretitenti ao te Minitita ibukin te Mwane ma Babaireakin Karikirake ae Dr. Teuea Toatu nte Kaabong 25 bongin Nobembwa 2021, n moan te wiiki.

Te kataumwane n te ririki e bon kaineti ma ana kataratara ao ana waaki ni karikirake te Tautaeka ake ena tauraoi n waaki inanon te ririki rinanon ana kainibaire ni kaineti ma kataunari iaon marurungin ara karekemwane man kaubwain abara ni kaitarai waaki ni kabane mwane ibukin te botannaomata.

Te Boto n Iango ibukin ana Kataumwane te Tautaeka ibukin 2022 bon ‘Te waaki inanon te taneiai ae boou’. Aio e bon boboto ao n irekereke ma te boto n iango are e kabonganaaki n te ririki 2021 ae kangai ‘Katauraoara nakon te taneiai ae e boou’, man kinaakin kanganga aika a riki man te Aoraki ae e kakamaaku ae te COVID-19 are e namakinaki naba iaon Kiribati ao man rooti aron waaki nako, ao ti bon riai n taneiai ao ni bwaati arora ma ngaia.

Tiaki ti ngaia, n ana kataumwane te Tautaeka naba aio ao e katerea bwa e kantaningaki te mwaiti ae $305.2 million bwa ena kona n reke ma waaki n kareke mwane ni kaitara te kabane mwane are katautauaki n te mwaiti ae $305.1 te mirion ibukin 2022 are nanonona bwa e raka riki te kareke mwane n te mwaiti ae $46.7 te ngaa ke 0.01 te katebubua man ara GDP ke bootan kaubaira iaon Kiribati.

Man te kataumwane aio ibukin 2022, ao e oti iai bwa te mwaiti ae $40 te mirion e na kabonganaki ibukin mwanenakin boon rakan te tine n te takataka man $2 nakon $4 n te kilo, $32.4 mirion ibukin karikirakean aroia naake akea aaki mwakuri ke SFU, $20.7 mirion ibukiia kaara ao $2.8 mirion ibukia mwauku ao a mwaiti riki.

N te kataumwane naba aio ao e katerea bwa ana karekemwane te Tautaeka ibukin 2022 e katautauaki bwa e na reke te mwaiti ae nakon $305.2 te mirion are e kataunariaki bwa e ena reke man mwanen te akawa n te mwaiti ae $200 mirion, $54.3 mirion man rikoan te tax ao $28 mirion man te bakao man te RERF ke man ara Mane n Tania, $17.4 mirion man aia mwane n buoka Tautaeka ma Botaki mai iabatera ake anga te mane ni buoka n iokotaki ma $5.5 mirion man karekemane riki tabeua.

I rarikin aio ao e a tia naba ana Mwaneaba ni Maungatabu Kiribati ni kabwaata ana mwane n karikirake ke ana te Development budget 2022 te Tautaeka n te mwaiti ae $262,742,259. Man te mwaiti aio, ao $169.1 mirion, ao aio are e kataunariaki bwa e na reke man aia ibuobuoki aban te aonnaba ake iai reitakia ma te Tautaeka n Kiribati, ao $93.6 mirion e na reke man ana mwane te Tautaeka n Kiribati are bon ngaia naba te kabanea n mwaiti ana ibuobuoki iaon te itera aio n kabotauaki ma mwane n buoka ake a roko man te aba teuana ma teuana ke Botaki ake a reitaki ma Kiribati. Te Tautaeka man ana moan term are e moa man 2016 ni karokoa te bong aio, ao e teimatoa ni karinmwane ibukin buokan ana Kataumwane ibukin Karikirake bwa e aonga ni koro nanon ana kataratara ae e abwabwaki ae 20 te ririki maanna ke te KV20 bwa e aonga n riki abara ae Kiribati bwa te aba ae e marurung, e kaubwai ao man rau.

E ngae n anne ao e katereterea te Kauoman ni Beretitenti Dr. Teuea Toatu bwa te Kataumwane ibukin te Karikirake 2022 e na bon aki kona ni koro nanona n akean aia ibuobuoki Tautaeka ma Botaki mai iabatera ake a reitaki ma Kiribati. E bon anga bwanaan ami Tautaeka ni kakaitau ae onoti nakoia Tautaeka ma Botaki mai iabatera n aron teimatoan aia boutoka are e rikirake tamaroana ibukin kakoroan nanon ana waaki ni karikirake te Tautaeka.